Hoeveel vrouwen roken tijdens de zwangerschap?
In Nederland rookt ongeveer 7,7% van de zwangere vrouwen op enig moment tijdens de zwangerschap. Dat is bijna één op de dertien vrouwen. Vóór de zwangerschap rookt nog zo’n 14%, en 22% van de vrouwen die ooit rookten, is gestopt omdat ze zwanger wilden worden.
De kans dat iemand blijft roken tijdens de zwangerschap hangt sterk samen met de leefomgeving. Zo rookt 21,5% van de vrouwen met een laag opleidingsniveau nog vlak vóór de zwangerschap, tegenover 8,3% van de hoogopgeleide vrouwen. Ook het gedrag van de partner telt zwaar mee; vrouwen met een rokende partner stoppen veel minder vaak. Van de vrouwen die zelf roken heeft driekwart een partner die ook rookt. Hoewel de meeste vrouwen willen stoppen, vinden veel van hen dat lastig. Uit interviews blijkt dat stress, de invloed van hun omgeving en twijfels over het nut van stoppen belangrijke drempels vormen. Maar wat zijn hier eigenlijk de effecten van tijdens de zwangerschap?
Wat gebeurt er als je rookt tijdens de zwangerschap?
Roken tijdens de zwangerschap raakt niet alleen jouw lichaam, maar ook dat van je baby. Om helder te laten zien wat er precies gebeurt, hebben we de medische kennis erbij gepakt en de effecten opgesplitst; wat nicotine doet met je kindje, en wat het betekent voor jouw zwangerschap.
Wat doet nicotine met je ongeboren baby?
Zodra je rookt, komt nicotine via je bloed direct in de placenta terecht, en daarmee ook bij je baby.
Nicotine vernauwt de bloedvaten, waardoor de baby minder zuurstof en voedingsstoffen krijgt. Daardoor schakelt je baby over op een soort spaarstand, hij vertraagt zijn groei en bewegingen om energie te besparen. Ook maken baby’s van rokende moeders in de buik minder ademhalingsbewegingen, wat een teken is dat ze tijdelijk minder goed van zuurstof worden voorzien.
Nicotine heeft daarnaast een direct effect op de hersenontwikkeling. Het bindt zich aan speciale receptoren in de hersenen van de foetus die belangrijk zijn voor de aanleg van zenuwbanen. Wanneer die te vroeg of te vaak worden geactiveerd, kan dat leiden tot veranderingen in hersenstructuur en -functie. Later in het leven uit zich dat vaker in aandachtsproblemen, leerstoornissen en een verhoogde gevoeligheid voor verslaving.
Ook de longen ontwikkelen zich trager onder invloed van nicotine. Het remt de aanmaak van surfactant, een stof die ervoor zorgt dat de longblaasjes na de geboorte open blijven. Daardoor hebben baby’s van rokende moeders vaker ademhalingsproblemen en een lagere zuurstofopname na de bevalling. Bovendien zorgt nicotine ervoor dat het stresssysteem van de baby overactief wordt. Het hartje klopt sneller en er komen meer stresshormonen zoals adrenaline vrij.
Langdurige zuurstoftekorten (chronische hypoxie) zorgen er niet alleen voor dat baby’s gemiddeld 150 tot 250 gram lichter worden geboren, maar ook dat hun stofwisseling anders wordt afgesteld. Dat verklaart waarom kinderen van rokende moeders later vaker te maken krijgen met overgewicht of andere stofwisselingsproblemen. Roken in de zwangerschap verhoogt bovendien het risico op wiegendood, omdat nicotine de hersenstam beïnvloedt, het deel van de hersenen dat de ademhaling regelt.
Kort gezegd: nicotine verandert de manier waarop het lichaam van je baby groeit, ademt en zich ontwikkelt en de effecten daarvan kunnen een leven lang doorwerken.
Wat voor effect heeft nicotine op de zwangerschap en bevalling?
Nicotine heeft ook invloed op de zwangerschap. Het zorgt ervoor dat de bloedvaten in de baarmoeder en placenta samentrekken, waardoor er minder bloed en zuurstof bij je baby komt. Tegelijk verandert de structuur van de placenta zelf. De haarvaatjes worden nauwer, de wanden dikker en het oppervlak voor gasuitwisseling kleiner. Hierdoor raakt de placenta sneller uitgeput en werkt ze minder efficiënt.
Vrouwen die roken of dampen hebben daardoor een grotere kans op complicaties zoals een miskraam, een buitenbaarmoederlijke zwangerschap of vroegtijdig breken van de vliezen. Ook het risico op vroeggeboorte en loslating van de placenta (abruptio placentae) neemt toe. Omdat nicotine ook de baarmoederspieren beïnvloedt, kan het de weeënactiviteit ontregelen en het verloop van de bevalling bemoeilijken.
Daarnaast verhoogt roken de kans op placenta praevia (een placenta die te laag ligt) en perinatale sterfte (overlijden rond de geboorte). De baby’s die wel voldragen worden, hebben gemiddeld een lager geboortegewicht en vaak een lagere Apgar-score direct na de geboorte.
Na de bevalling kan nicotine ook de melkproductie verminderen en komt het via de borstvoeding in het lichaam van de baby terecht. Dit kan leiden tot onrust, slechter slapen en een minder goede drinkreflex.
Maar het positieve nieuws is dat het lichaam zich snel herstelt zodra je stopt. De doorbloeding verbetert al binnen een paar dagen, en het risico op complicaties daalt zichtbaar binnen enkele weken.
Is een paar sigaretten per dag echt zo erg?
Ja, zelfs een paar sigaretten per dag zijn schadelijk. Het idee dat “een beetje roken” tijdens de zwangerschap geen kwaad kan, is een hardnekkige maar gevaarlijke misvatting. Al bij één of twee sigaretten per dag komen schadelijke stoffen als nicotine en koolmonoxide in je bloed terecht, en dus ook bij je baby.
Onderzoek laat zien dat zelfs vrouwen die minder dan tien sigaretten per dag roken, al een ruim 30% hoger risico op vroeggeboorte hebben. Daarnaast hebben hun baby’s vaker een lager geboortegewicht en een kleinere hoofdomtrek. Minderen helpt dus een beetje, maar lang niet genoeg: ook bij een paar sigaretten per dag blijft het risico duidelijk verhoogd. Volledig stoppen is de enige manier om je baby écht te beschermen tegen de schadelijke effecten van tabaksrook.
Wat als je partner rookt?
Meeroken is helaas ook niet onschuldig. Tabaksrook van een partner bevat dezelfde schadelijke stoffen als bij actief roken, en die stoffen bereiken via jouw bloed ook je baby. Zo krijgen zwangere vrouwen die meeroken minder zuurstof in hun bloed, wat kan leiden tot groeivertraging en een te laag geboortegewicht bij hun kind. Onderzoek laat zien dat baby’s van vrouwen die meeroken gemiddeld 30 tot 60 gram minder wegen, en dat het risico op sterfte rondom de geboorte met zo’n 40% toeneemt.
Daarnaast speelt de partner een grote rol in het succes van stoppen. Vrouwen van wie de partner rookt, stoppen veel minder vaak en vallen sneller terug. Dat komt niet alleen door de verleiding van sigaretten in huis, maar ook doordat roken vaak een gedeelde gewoonte is. Als de partner meedoet en ook stopt, is de kans op blijvend succes juist veel groter. Samen stoppen is daarom niet alleen beter voor de zwangere vrouw, maar vooral voor jullie kindje dat een rookvrije start verdient.
Is stress niet erger dan roken?
Nu hoor ik je denken; van stoppen met roken krijg ik stress, is dit niet nog erger dan roken? Nee, stress is niet erger dan roken, en dat is goed nieuws. Het is logisch dat veel vrouwen zich zorgen maken over stress tijdens de zwangerschap. Zwanger zijn is al een emotionele rollercoaster, en als je ook nog probeert te stoppen met roken, kan dat extra spanning geven. Toch blijkt uit onderzoek dat de stress die hoort bij het stoppen tijdelijk is, en vooral te maken heeft met ontwenningsverschijnselen van nicotine. Die piek zakt meestal binnen een paar dagen tot weken, waarna je je juist rustiger en energieker voelt.
Langdurige stress kan inderdaad invloed hebben op je lichaam en op de ontwikkeling van je baby. Maar blijven roken houdt die stressreactie juist in stand, nicotine zorgt ervoor dat je lichaam steeds weer piekt en daalt, wat je zenuwstelsel onrustig maakt. Wanneer je stopt, komt je lichaam weer in balans.
Het mooie is dat uit verschillende studies blijkt dat vrouwen die stoppen met roken zich op de lange termijn beter voelen: minder angstig, minder somber en met meer zelfvertrouwen. Stoppen is dus niet alleen een cadeau aan je baby, maar ook aan jezelf. En je hoeft het niet alleen te doen, met de juiste begeleiding, steun van je omgeving en wat zelfcompassie is het echt haalbaar. Iedere stap richting rookvrij is er één in de goede richting.
Mag je vapen tijdens de zwangerschap?
Helaas is ook hier het korte antwoord: nee. Ook in damp van e-sigaretten zitten nicotine en andere schadelijke stoffen. Nicotine komt via de placenta bij je baby en kan de bloedtoevoer naar de placenta verminderen, waardoor je baby minder zuurstof en voedingsstoffen krijgt. Sommige moderne vapes met nicotinezouten geven bovendien snelle, hoge nicotinepieken en zijn daardoor extra verslavend.
En op het etiket kun je niet altijd vertrouwen: in Nederland is in een deel van de zogenoemd ‘nicotinevrije’ vloeistoffen tóch nicotine gevonden. Gezien deze risico’s en het beperkte langetermijnonderzoek adviseert Trimbos om niet te vapen tijdens de zwangerschap.
Waarom stoppen altijd loont
Het belangrijkste om te weten: het is nooit te laat om te stoppen. Of je nu pas net zwanger bent of al verder in je zwangerschap, elk moment zonder sigaret telt. Zelfs als je pas in het tweede trimester stopt, verklein je de kans op een vroeggeboorte en een te laag geboortegewicht aanzienlijk. Binnen 24 uur na je laatste sigaret daalt het koolmonoxidegehalte in je bloed en krijgt je baby al merkbaar meer zuurstof, je lichaam begint meteen met herstellen.
Vrouwen die vóór of vroeg in de zwangerschap stoppen, hebben bijna dezelfde kans op een gezonde baby als vrouwen die nooit hebben gerookt. En ook later stoppen heeft nog steeds positieve effecten; elke dag zonder rook of damp is winst voor jou én je kind.
Deze informatie is dan ook niet bedoeld om bang te maken, maar om je te laten zien dat jij verschil kunt maken voor jezelf en voor je kindje, op elk moment. Stoppen met roken is niet makkelijk, maar wel mogelijk, zeker met de juiste steun.
Hulp bij stoppen
Stoppen met roken tijdens of vóór de zwangerschap vraagt om goede begeleiding, en gelukkig hoef je dat echt niet alleen te doen. Er is tegenwoordig veel ondersteuning beschikbaar, zowel online als via zorgverleners.
De eerste stap is meestal een gesprek met je verloskundige, huisarts of gynaecoloog. Zij zijn getraind om stoppen-met-rokenbegeleiding aan te bieden of om je door te verwijzen naar een erkende stoppen-met-rokencoach. Die coaches werken volgens het digitale zorgpad Rookvrije Start, een landelijk programma dat speciaal is ontwikkeld voor vrouwen die zwanger zijn of willen worden. Hier krijg je persoonlijke begeleiding bij het afbouwen en stoppen, praktische tips om met ontwenningsverschijnselen om te gaan, en aandacht voor stressmanagement en motivatie.
Daarnaast kun je terecht bij ikstopnu.nl – een landelijke campagne van het Trimbos-instituut, het ministerie van VWS en het RIVM. Op die website vind je een gratis chat, telefonisch advies via 0800-1995, en betrouwbare informatie over roken en zwangerschap. Ook kun je daar direct contact opnemen met een persoonlijke coach, of kiezen voor begeleiding via beeldbellen, wat voor veel zwangere vrouwen laagdrempelig is.
Er bestaan ook groepsprogramma’s en online trainingen waarin vrouwen ervaringen delen, steun vinden en leren omgaan met momenten van trek of stress. Zulke programma’s vergroten de kans om blijvend te stoppen, zeker als de partner meedoet. Want partners spelen een grote rol: wanneer ook zij stoppen of meehelpen, verdubbelt de kans op succes.
Veel vrouwen denken dat ze “eerst zelf even moeten proberen te stoppen”, maar de praktijk laat zien dat professionele begeleiding de kans op succes verdubbelt. Stoppen is niet alleen een kwestie van wilskracht; het is een proces waarin je steun, begrip en strategie nodig hebt, en die zijn er volop.
Roken tijdens de zwangerschap is geen teken van zwakte, maar van verslaving. Het is moeilijk, maar stoppen maakt een wereld van verschil, voor jou én je baby. Je hoeft het niet alleen te doen, en elke stap richting rookvrij is een stap naar een gezondere start voor jullie allebei.
Bronnen
- Rijksoverheid. (z.d.). Wat zijn de risico’s van roken tijdens de zwangerschap? https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/roken/vraag-en-antwoord/risico-roken-zwangerschap
- Trimbos-instituut. (2022). Factsheet Roken en zwangerschap – update 2022 (AF2025). Utrecht: Trimbos-instituut.
https://www.trimbos.nl/aanbod/webwinkel/af2025-factsheet-roken-zwangerschap-update-2022/ - Trimbos-instituut. (2023). Factsheet Rookvrij zwanger worden (AF1895). Utrecht: Trimbos-instituut.
https://www.trimbos.nl/aanbod/webwinkel/af1895-factsheet-rookvrij-zwanger-worden/ - Trimbos-instituut. (2023). Factsheet Elektronische sigaretten (vapes) (AF2113). Utrecht: Trimbos-instituut.
https://www.trimbos.nl/aanbod/webwinkel/af2113-elektronische-sigaretten-vapes/ - Bakker, R. H., & de Vries, R. (red.). (2020). Praktische verloskunde (9e druk). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
- Blackburn, S. T. (2018). Maternal, fetal, & neonatal physiology: A clinical perspective (5th ed.). Elsevier.
