Salmonella tijdens de zwangerschap

Wat is Salmonella eigenlijk?

Salmonella is een bacterie die voorkomt in de darmen van mens en dier. Er bestaan honderden soorten, maar de twee die bij mensen de meeste klachten geven, zijn Salmonella enteritidis en Salmonella typhimurium.
Je kunt besmet raken door het eten van voedsel dat door deze bacterie is besmet, vaak door rauw of niet goed verhit vlees, eieren, rauwe melk of producten die hiermee in aanraking zijn gekomen.

Volgens het RIVM (2023) worden er jaarlijks tussen de 800 en 1.000 ziekenhuisopnames geregistreerd als gevolg van een Salmonella-infectie. Dat lijkt mee te vallen, maar het werkelijke aantal besmettingen ligt veel hoger. Naar schatting krijgen ongeveer 41.000 mensen per jaar in Nederland een plotselinge maag-darminfectie veroorzaakt door Salmonella. Van die groep belanden er dus ongeveer 1.000 in het ziekenhuis vanwege ernstigere klachten zoals uitdroging of koorts. 

Waarom is Salmonella een aandachtspunt tijdens de zwangerschap?

Tijdens de zwangerschap werkt je immuunsysteem iets anders dan normaal, waardoor je iets vatbaarder kunt zijn voor voedselinfecties. De meeste Salmonella-infecties verlopen mild, maar bij zwangeren kan het ziektebeeld wat heftiger zijn. De infectie leidt meestal niet tot een directe besmetting van je baby, dat is het verschil met bijvoorbeeld Listeria of Toxoplasma, maar een ernstige Salmonella-infectie kan wél uitdroging, koorts en een versnelde hartslag veroorzaken. En als jij flink ziek bent, kan dat ook effect hebben op de doorbloeding van de placenta en daarmee op je baby.

In zeldzame gevallen, vooral bij ernstige diarree of hoge koorts, kan de bacterie in het bloed terechtkomen. Dan spreken we van bacteriëmie. In dat geval kan de infectie wél de placenta bereiken en, heel uitzonderlijk, een miskraam of vroeggeboorte veroorzaken. Gelukkig zijn zulke ernstige vormen zeldzaam: volgens het RIVM (2024) komt dat in minder dan 1% van de besmettingen voor.

Wat merk je van een Salmonella besmetting?

De meeste mensen krijgen klachten binnen één tot twee dagen na het eten van besmet voedsel. Je kunt misselijk worden, buikpijn krijgen, diarree, hoofdpijn of koorts. De klachten houden meestal drie tot zeven dagen aan. Soms voel je je even flink beroerd, maar het herstelt meestal vanzelf, zonder antibiotica.

Bij zwangeren kunnen de klachten iets heftiger zijn, vooral door uitdroging en een verhoogde hartslag. Als je koorts krijgt boven de 38 graden, hevige diarree hebt of niet goed kunt drinken, is het belangrijk contact op te nemen met je verloskundige of huisarts. Niet om direct te schrikken, maar om uitdroging en complicaties te voorkomen.

Hoe raak je besmet met Salmonella?

De besmetting komt bijna altijd via voedsel. Rauw vlees, vooral kip en gehakt, is de bekendste bron. Ook rauwe eieren en producten die daarvan zijn gemaakt, zoals zelfgemaakte tiramisu, bavarois of verse mayonaise, kunnen besmet zijn.

De bacterie kan zich ook verspreiden via keukengerei of handen die in contact zijn geweest met rauw vlees. Daarom is kruisbesmetting de stille boosdoener: hetzelfde mes of snijplank gebruiken voor rauw vlees én salade is vragen om problemen.

Volgens de NVWA en RIVM komt Salmonella in Nederland vooral via dierlijke producten zoals pluimvee. Ook rauwe of onvoldoende verhitte groenten en fruit kunnen risico lopen door kruisbesmetting. In 2023 was er een grote uitbraak in Nederland via eieren. Hoewel specifieke aantallen niet altijd eenduidig zijn gerapporteerd, blijft het belangrijk dat we voedselveiligheid serieus nemen, bijvoorbeeld bij barbecuen en situaties waarin voedsel langere tijd op kamertemperatuur staat.

Hoe voorkom je een besmetting?

Voorkomen is gelukkig niet moeilijk, het draait vooral om een paar vaste gewoontes in de keuken. Hiermee verklein je de kans op Salmonella aanzienlijk. 

• Verhit vlees goed door.
  Kip, gehakt en ander vlees moeten vanbinnen goed gaar zijn. Salmonella overleeft niet bij temperaturen boven de 70 °C.
• Laat rauwe eieren even staan tot na je zwangerschap.
  Vermijd gerechten met rauwe eieren, zoals zelfgemaakte tiramisu, bavarois, mousse of mayonaise. Gebruik liever gepasteuriseerde eieren of kant-en-klare varianten.
• Was je handen grondig.
  Doe dit altijd na het aanraken van rauw vlees of eieren, na toiletgebruik en voordat je eten klaarmaakt.
• Voorkom kruisbesmetting.
  Gebruik aparte snijplanken, messen en borden voor rauw vlees en rauwkost. Maak ze goed schoon met heet water en afwasmiddel.
• Bewaar bederfelijke producten gekoeld.
  Houd je koelkast onder de 4 °C en zet restjes direct terug. Laat vlees of zuivel niet onnodig lang buiten de koelkast staan.
• Vervang regelmatig vaat- en theedoeken.
  In vochtige doeken kunnen bacteriën zich razendsnel vermenigvuldigen. Gebruik liever keukenpapier of een schone doek per dag.
• Was groenten en fruit goed.
  Vooral als je ze rauw eet. Ook plantaardige producten kunnen besmet zijn via contact met dierlijke mest of vervuild water.

Wat mag je wel eten (en wat beter niet)?

Je hoeft niet extreem voorzichtig te zijn, maar wel bewust. Alles wat goed verhit is, kun je gewoon eten. Gebakken vlees, gekookte eieren, gepasteuriseerde melk en verhitte sauzen zijn veilig. Wat je beter kunt vermijden, zijn producten met rauwe eieren, rauwe melk of rauw vlees. Denk aan zelfgemaakte tiramisu, huisgemaakte mayonaise, carpaccio, filet americain of zachtgekookte eieren met een nog vloeibare dooier.

Wil je zeker weten of een product veilig is? Gebruik dan de ZwangerHap-app van het Voedingscentrum. Daarmee controleer je in een paar seconden of je iets wel of niet kan eten tijdens je zwangerschap.

Kan Salmonella invloed hebben op mijn baby?

Tijdens de zwangerschap is de kans dat je besmet raakt met Salmonella én dat dit ernstige gevolgen heeft voor de baby erg klein. Volgens het RIVM ontstaat een infectie in de baarmoeder bij zwangerschappen “bijna nooit”. Mocht zo’n infectie toch optreden, dan zijn de mogelijke gevolgen ernstig (zoals een besmetting van de pasgeborene, miskraam of overlijden van de baby). Voor de meeste zwangeren geldt: met goede voedselhygiëne en preventie herstel je normaal volledig zonder blijvende gevolgen voor jezelf of je kindje.

Wat als je tóch besmet bent geraakt?

Als je zwanger bent en besmet raakt met Salmonella, is dat meestal geen reden tot paniek. In de meeste gevallen gaat de infectie vanzelf over: rust nemen, voldoende drinken en je lichaam zijn werk laten doen is vaak genoeg. Let goed op uitdroging, dat is het grootste risico bij diarree en koorts. Drink daarom regelmatig kleine slokjes water, thee of bouillon, ook als je weinig trek hebt. 

Antibiotica zijn zelden nodig; alleen als de infectie ernstig verloopt of als de bacterie in je bloed terechtkomt, zal je arts overwegen om te behandelen met een middel dat veilig is tijdens de zwangerschap. Neem bij hoge koorts, bloed bij de ontlasting, aanhoudend overgeven of tekenen van uitdroging altijd contact op met je verloskundige of arts. Koorts zelf kan invloed hebben op de zwangerschap, dus bespreek of je paracetamol mag nemen om die te verlagen. In de meeste gevallen herstel je volledig en is er geen blijvend risico voor jou of je baby, zolang je alert blijft en op tijd medische hulp inschakelt als de klachten erger worden.