Wat is PCOS?
Polycysteus ovarium syndroom (PCOS) is een aandoening waarbij vrouwen meer vochtblaasjes of kleine eiblaasjes in hun eierstokken hebben dan gebruikelijk. Bij PCOS treden er problemen op met de groei en rijping van deze eiblaasjes, wat leidt tot het uitblijven van een eisprong. Dit wordt veroorzaakt door een onbalans in hormonen: het follikel stimulerend hormoon (FSH) is te laag om de groei van eiblaasjes te bevorderen, terwijl de niveaus van luteïniserend hormoon (LH) en het mannelijke hormoon testosteron vaak te hoog zijn. Als gevolg hiervan kan de vruchtbaarheid van iemand met PCOS verminderd zijn. De symptomen kunnen variëren van mild tot ernstig en ongeveer 5-10% van alle vrouwen in de vruchtbare leeftijd heeft er last van.
Hormoonhuishouding
De hormoonhuishouding speelt een essentiële rol bij het reguleren van je menstruatiecyclus. Bij een normale cyclus scheiden de hersenen twee belangrijke hormonen uit: follikelstimulerend hormoon (FSH) en luteïniserend hormoon (LH). Deze hormonen zijn verantwoordelijk voor de verschillende fasen van je menstruatiecyclus en beïnvloeden de werking van de eierstokken.
FSH zorgt ervoor dat de eiblaasjes in de eierstokken rijpen, terwijl LH verantwoordelijk is voor het veroorzaken van de eisprong, ook wel ovulatie genoemd. Onder invloed van FSH en LH produceren de eierstokken de geslachtshormonen oestrogeen en progesteron. Deze hormonen hebben een belangrijke rol in het voorbereiden van het baarmoederslijmvlies op de mogelijke innesteling van een bevruchte eicel. Als er geen innesteling plaatsvindt, sterft de eicel af en beginnen de hormoonniveaus te dalen.
Door de daling van de hormoonniveaus wordt het opgebouwde baarmoederslijmvlies afgebroken en uitgescheiden via de vagina, de menstruatie. Na je menstruatie begint de cyclus opnieuw, waarbij de hersenen opnieuw FSH en LH uitscheiden om een nieuw eiblaasje te laten rijpen en de voorbereiding op een mogelijke innesteling te starten.
Bij PCOS is deze hormoonhuishouding verstoord. De oorzaak van deze verstoring ligt meestal bij een te veel aan luteïniserend hormoon (LH), een te lage hoeveelheid FSH en/ of een te veel aan mannelijk hormoon (androgenen).
Als gevolg van deze hormonale onbalans zijn er veel follikels in de eierstokken, maar groeien ze niet goed en barsten ze niet open. Er vindt dus geen of onregelmatig een eisprong plaats.
Wat is de oorzaak van PCOS?
De precieze oorzaak van PCOS is niet bekend, maar er zijn enkele factoren die in verband worden gebracht met dit syndroom.
Meer androgenen. Vrouwen met polycysteus ovariumsyndroom hebben vaak hogere niveaus van androgeen hormonen die de ovulatie kunnen verstoren. Androgenen worden soms “mannelijke hormonen” genoemd omdat ze mannelijke eigenschappen beheersen, maar vrouwen produceren van nature ook androgenen.
Overgewicht of obesitas. Hoewel vrouwen met overgewicht een groter risico lopen op PCOS en vrouwen met PCOS een groter risico lopen op overgewicht, is het nog onduidelijk of overgewicht PCOS veroorzaakt of andersom. Toch is het, als je probeert zwanger te worden, een goed idee om te beginnen met het eten van een dieet met veel volkoren en complexe koolhydraten in plaats van eenvoudige koolhydraten en bewerkte voedingsmiddelen, en te sporten als je dat nog niet doet.
Te veel insuline. Onderzoekers hebben ontdekt dat vrouwen met PCOS vaak hoge insulinespiegels (het hormoon dat regelt hoe je lichaam suiker afbreekt) hebben omdat hun lichaam het moeilijk heeft om het goed te gebruiken. Insuline reguleert ook de eierstokfunctie en te veel insuline in het lichaam kan leiden tot onregelmatige of afwezige ovulatie.
Tot slot zijn er nog andere mogelijke oorzaken die momenteel worden onderzocht, zoals milieu- en leefstijlfactoren. Hoewel er nog veel te leren valt over de exacte oorzaken van PCOS, is het goed om te weten dat er wel behandelingen beschikbaar zijn om de symptomen te beheersen en je vruchtbaarheid te verbeteren.
Symptomen van PCOS
PCOS ontwikkelt zich vaak na de puberteit, maar soms kan het ook later verschijnen. De meest voorkomende symptomen van PCOS zijn:
- Onregelmatige menstruatiecyclus
- Overmatige haargroei in het gezicht of andere delen van het lichaam
- Dunner wordend haar op de hoofdhuid
- Acne
- Gewichtstoename
- Langdurig vaginaal bloedverlies (soms)
- Cysten op de eierstokken
- Insulineresistentie of prediabetes (verminderde glucosetolerantie)
Het is belangrijk om goed naar je lichaam te luisteren en eventuele veranderingen in de gaten te houden. Als je één of meerdere van deze symptomen herkent, is het verstandig om een afspraak te maken met je huisarts. Deze kan je verder helpen door middel van onderzoek en het stellen van de juiste diagnose.
Hoe krijg je de diagnose PCOS?
Om PCOS nauwkeurig te diagnosticeren, bekijkt je arts eerst je medische geschiedenis en symptomen. Vervolgens worden diverse onderzoeken en tests uitgevoerd om de diagnose te bevestigen. De diagnostische criteria voor PCOS omvatten onregelmatige menstruaties of zeldzame periodes, verhoogde androgeen niveaus in het bloed en/ of cysten op de eierstokken die zichtbaar zijn via echografie. Voor de diagnose PCOS moet je 3 van de genoemde symptomen hebben.
Ter bevestiging van de diagnose krijg je verschillende medische onderzoeken en tests, zoals een bloedonderzoek. Hierbij wordt er gecontroleerd of er verhoogde niveaus van mannelijke hormonen aanwezig zijn. Daarnaast onderzoeken ze de waarden van LH- en FSH-hormonen, die betrokken zijn bij de ovulatie. In sommige gevallen bekijkt de arts ook cholesterol- en bloedsuikerwaarden om vast te stellen of er sprake is van insulineresistentie. Ten slotte wordt er een (inwendige) echo uitgevoerd om na te gaan of er cysten op de eierstokken aanwezig zijn.
Verband met overgewicht
Er is een duidelijk verband tussen overgewicht en PCOS, waarbij overgewicht de symptomen van deze aandoening kan verergeren. Overgewicht kan leiden tot een verstoorde hormoonbalans, wat op zijn beurt weer invloed heeft op je vruchtbaarheid. Gewichtsverlies, zelfs in kleine stappen, kan dan ook een positieve invloed hebben op het verminderen van PCOS-klachten en het verbeteren van je vruchtbaarheid. Daarnaast kan het ook de andere symptomen van PCOS, zoals overmatige haargroei en acne, verminderen. Het is begrijpelijk dat gewichtsverlies een uitdaging kan zijn, maar zelfs een klein gewichtsverlies kan al een groot verschil kan maken in je algehele gezondheid en vruchtbaarheid.
Wanneer moet je naar de huisarts?
Als je vermoedt dat je PCOS hebt of als je je zorgen maakt, is het belangrijk om een afspraak met je huisarts te maken. Het kan best spannend zijn om dit gesprek aan te gaan, maar weet dat je huisarts er is om je te helpen en om je in de juiste richting te wijzen.
Tijdens het consult zal je huisarts je vragen stellen over je klachten, menstruatiecyclus en eventuele familiegeschiedenis van PCOS. Het is goed om open en eerlijk te zijn over je symptomen, zodat je arts een duidelijk beeld krijgt van jouw situatie.
Afhankelijk van de ernst van je klachten, kan je huisarts je doorverwijzen naar een specialist. Deze specialisten kunnen je verder helpen met het stellen van een definitieve diagnose en het opstellen van een behandelplan.
Wat is de kans om zwanger te worden met PCOS?
Bij een diagnose van PCOS en een kinderwens is het normaal om je zorgen te maken over je vruchtbaarheid. Hoewel PCOS je vruchtbaarheid kan beïnvloeden, biedt onderzoek hoop: ongeveer 60% van de vrouwen met PCOS raakt op natuurlijke wijze zwanger. Je bent dus niet per se onvruchtbaar, maar het kan langer duren om zwanger te worden.
Behandeling PCOS
Er is geen genezing voor PCOS, maar er zijn verschillende behandelingsopties beschikbaar om de symptomen te verlichten.
Verandering leefstijl
Een verandering in leefstijl kan ook helpen tegen de symptomen van PCOS. Heb je last van overgewicht? Regelmatige lichaamsbeweging en gezond eten kunnen helpen bij het beheersen van overgewicht en insulineresistentie, wat kan helpen bij het reguleren van hormoonspiegels en daarmee het verbeteren van de ovulatie. De eisprong kan zich al herstellen als je ongeveer 5 tot 10% afvalt.
Medicatie
Clomid of Letrozol
Vrouwen met PCOS hebben vaak last van anovulatie. Dit houdt in dat er tijdens de menstruatiecyclus geen eicel vrijkomt. Om het rijpen en het vrijkomen van eicellen te stimuleren kan je arts Clomid of Letrozol voorschrijven. Deze neem je de eerste vijf dagen van je menstruatie in. De arts zal vervolgens controleren of eiblaasjes groeien en voorspellen wanneer de eisprong plaatsvindt.
Ongeveer 80% van de vrouwen die Clomid of Letrozol krijgen, hebben een eisprong. Van deze 80% raakt ongeveer 50% na meerdere behandelingen zwanger. Een behandeling met deze medicijnen verhoogt de kans op een meerlingzwangerschap.
Gonadotrofine-injecties
Gonadotrofine-injecties is de volgende stap wanneer Clomid of Letrozol niet heeft gewerkt. Deze injecties bevatten het hormoon FSH, dat de rijping van follikels stimuleert. Door deze injecties is er een grotere kans dat meerdere follikels tegelijk uitrijpen. Als dit gebeurt, wordt vaak geadviseerd om tijdens die behandeling niet zwanger te worden, om de kans op een meerlingzwangerschap te verkleinen. De prikken kunnen thuis toegediend worden en moeten in de gaten gehouden worden tijdens controles in het ziekenhuis.
Metformine
Metformine is een geneesmiddel dat oorspronkelijk bedoeld is voor de behandeling van diabetes. Echter kan het ook effectief zijn voor vrouwen met PCOS, aangezien het de insuline niveaus in het lichaam verlaagt. Door deze verlaging wordt er minder testosteron geproduceerd. Hoewel het gebruik van Metformine bij PCOS nog in de experimentele fase verkeert, kan het een veelbelovende optie zijn voor sommige vrouwen. Als je geïnteresseerd bent in het proberen van Metformine als behandeling voor PCOS, is het raadzaam om dit te bespreken met je huisarts die je verder kan informeren over de mogelijke voordelen en risico’s.
Operatie (LEO)
LEO (laparoscopische elektrocoagulatie van de ovaria) is een operatieve behandeling voor PCOS. Tijdens deze kijkoperatie maakt de arts kleine gaatjes in de oppervlakte van je eierstokken en verwijdert wat weefsel. Hierdoor worden de eierstokken kleiner, waardoor er minder follikels aanwezig zijn en de hormoonproductie verandert. Bij veel vrouwen komt hierdoor de eisprong weer regelmatig terug. Helaas heeft LEO ook risico’s, zoals littekenvorming rond de eierstokken met verklevingen tot gevolg en kan het effect tijdelijk zijn. Niet alle ziekenhuizen passen LEO toe als behandeling bij PCOS.
IUI, IVF en ICSI
Hebben bovenstaande behandelingen niet gewerkt om zwanger te worden? Dan kunnen de behandelingen IUI, IVF en ICSI gebruikt worden om zwanger te worden. IUI (intra-uteriene inseminatie) is een procedure waarbij sperma direct in de baarmoeder wordt geïnjecteerd. IVF (in-vitrofertilisatie) is een proces waarbij eicellen en sperma buiten het lichaam worden samengevoegd om bevruchting te vergemakkelijken. ICSI (intracytoplasmatische sperma-injectie) is een techniek die gebruikt wordt bij IVF, waarbij één spermacel direct in het eicelmembraan wordt geïnjecteerd. Deze behandelingen kunnen helpen bij het vergroten van de kans op zwangerschap bij vrouwen met PCOS.
Tips: dit kun je zelf doen bij PCOS
Gezonde voeding is een goede manier om PCOS te beheersen. Eet veel voedingsmiddelen die rijk zijn aan vezels, zoals volkoren granen, groentes en fruit. Vermijd suikerhoudende dranken en voedsel met toegevoegde suikers. Ook is het belangrijk om te proberen gewicht te verliezen als je overgewicht hebt. Dit kan helpen bij het verbeteren van symptomen van PCOS.
Regelmatige lichaamsbeweging helpt ook bij het beheersen van PCOS-symptomen. Probeer minimaal 30 minuten per dag te bewegen, zoals wandelen of fietsen. Het is ook belangrijk om stress te verminderen door ontspanningstechnieken zoals yoga of door meditatie toe te passen.
Ten slotte is sociale hulp belangrijk. Praat met andere vrouwen die ook PCOS hebben of praat met een arts of psycholoog als je extra hulp nodig hebt om ermee om te gaan.
