Wat is foliumzuur en waarom heb je het nodig?
Foliumzuur, ook wel vitamine B11 genoemd, is belanrijk voor de aanmaak van nieuwe cellen. In de eerste weken van de zwangerschap speelt het dan ook een hoofdrol bij de ontwikkeling van het zenuwstelsel van je baby. Dat is de fase waarin de neurale buis wordt gevormd, het begin van de hersenen en het ruggenmerg.
Wat is de neurale buis – en wat is een neurale-buisdefect?
Heel vroeg in de zwangerschap, al rond dag 18 na de bevruchting, begint de aanleg van het zenuwstelsel van je baby. Aan de rugzijde van het piepkleine embryo vormt zich een dunne laag cellen, de neurale plaat, die zich langzaam oprolt tot een buis: de neurale buis.
Uit die buis ontstaan later de hersenen en het ruggenmerg van je baby. Tussen week 3 en week 4 van de zwangerschap sluit die buis zich volledig. Dat is dus al voordat veel vrouwen weten dat ze zwanger zijn.
Soms sluit de buis niet helemaal, wat kan leiden tot een neurale-buisdefect (NBD). De bekendste vormen zijn een open ruggetje (spina bifida) en een open schedel (anencefalie). Deze aandoeningen zijn ernstig en kunnen leiden tot blijvende beperkingen of een niet-levensvatbare situatie.
Volgens de World Health Organization (WHO) verlaagt dagelijks 400 microgram foliumzuur, gestart vóór de bevruchting, het risico op zulke afwijkingen met ruim tweederde. De Cochrane-review (2022) bevestigt dit: vrouwen die foliumzuur slikken hebben ongeveer 69 procent minder kans op een neurale-buisdefect. Dat is indrukwekkend veel. Eén klein tabletje per dag kan dus het verschil maken tussen een gezonde start en een ernstige aandoening.
Wanneer begin je met foliumzuur?
De neurale buis sluit zich dus al rond de vierde week na de bevruchting, vaak nog voordat je weet dat je zwanger bent. Daarom raden de Gezondheidsraad, het Voedingscentrum en de WHO allemaal aan om te beginnen met foliumzuur vóórdat je zwanger bent, idealiter vanaf het moment dat je stopt met anticonceptie of zodra er een actieve kinderwens is.
Je blijft het slikken tot en met de tiende week van de zwangerschap. Daarna heeft het geen directe invloed meer op de vorming van de neurale buis, maar het kan geen kwaad als je het wat langer doorgebruikt, bijvoorbeeld als onderdeel van een multivitamine.
Ben je pas begonnen toen je ontdekte dat je zwanger bent? Geen zorgen. Begin gewoon zo snel mogelijk.
Hoeveel heb je nodig?
De standaarddosering is 0,4 tot 0,5 milligram per dag. Die hoeveelheid zit in de meeste supplementen bij de drogist of apotheek. Minder nemen heeft geen zin: uit de Cochrane-analyse blijkt dat lagere doses niet effectief zijn in het verlagen van het risico op neurale-buisdefecten.
Een hogere dosering van 5 milligram per dag is alleen nodig voor vrouwen met een verhoogd risico. Dat geldt als je bijvoorbeeld zelf een open ruggetje hebt (gehad), eerder een kind met een neurale-buisdefect kreeg, anti-epileptica gebruikt, diabetes mellitus hebt of ernstig overgewicht. Die hogere dosis wordt altijd voorgeschreven door de huisarts of gynaecoloog.
Waarom is voeding niet genoeg?
Foliumzuur komt van nature voor in voeding, het heet dan folaat en je vindt het onder andere in groene bladgroenten, volkorenproducten, peulvruchten en citrusfruit. Toch is dat niet voldoende. Vitamine B11 is, net als vitamine C, een kwetsbare vitamine die tijdens de bereiding van groenten snel verloren gaat. Door het koken van groenten in water kan er dertig tot tachtig procent verloren gaan. Zelfs bij het fijnsnijden van groente neemt de kans op afbraak van foliumzuur toe. Een gezond eetpatroon is dus een goede basis, maar het vervangt het supplement niet. Zie het als een extra verzekering voor een gezonde start van de zwangerschap.
Waar zit foliumzuur in?
| Product | Foliumzuur (µg) | % RI volwassenen (200 µg) | % RI zwangeren (400 µg) |
|---|---|---|---|
| Spinazie (200 g, gekookt) | 260 | 130% | 65% |
| Spruitjes (200 g, gekookt) | 190 | 95% | 48% |
| Broccoli (200 g, gekookt) | 120 | 60% | 30% |
| Linzen (100 g, gekookt) | 180 | 90% | 45% |
| Sinaasappel (1 middelgroot, ±120 g) | 30 | 15% | 7% |
| Ei (1 stuk, gekookt) | 25 | 13% | 6% |
| Volkorenbrood (1 snee, ±35 g) | 15 | 8% | 4% |
| Amandelen (25 g) | 12 | 6% | 3% |
Bron: NEVO/Voedingscentrum. Waarden zijn gemiddelden; bereidingswijze kan verschillen. Bij koken kan een deel van het folaat verloren gaan.
Wat als je geen foliumzuur slikt?
Zonder foliumzuur is de kans op een neurale-buisdefect ongeveer twee tot drie keer groter maar nog steeds klein. In Nederland komt dit type aandoening voor bij zo’n 0,6 op de 1000 levendgeborenen. Dankzij de voorlichting en het gebruik van supplementen is dat aantal de afgelopen decennia sterk gedaald, maar nog niet iedereen gebruikt het op tijd.
Zijn er risico’s of bijwerkingen?
Nee, foliumzuur is veilig, zelfs als je per ongeluk een keer een dubbele dosis inneemt. Alleen bij extreem hoge hoeveelheden, boven 1 milligram per dag zonder medische reden, kan het een tekort aan vitamine B12 maskeren, maar dat is zelden een probleem bij de aanbevolen hoeveelheden.
Je mag foliumzuur gerust blijven slikken na de tiende week, bijvoorbeeld in de vorm van een zwangerschapsvitamine. Let er wel op dat die geen te hoge dosis vitamine A bevat, want dat kan wél schadelijk zijn voor de baby.
Waar koop je foliumzuur?
De meeste vrouwen halen hun foliumzuur gewoon bij de drogist of apotheek. De tabletten zijn klein, goedkoop en smaken nergens naar. Je neemt er één per dag, het liefst op een vast moment. Vergeet je het een keer? Geen probleem, gewoon de volgende dag weer verder.
Als je onder een risicogroep valt en 5 milligram per dag moet gebruiken, krijg je daarvoor een recept van je huisarts. Deze hogere dosis wordt niet vergoed, maar is relatief goedkoop en absoluut de moeite waard.
Wat levert het op?
De cijfers spreken voor zich. Sinds vrouwen met een kinderwens standaard foliumzuur slikken, is het aantal kinderen met een open ruggetje wereldwijd met zo’n 70 procent gedaald. De Cochrane-review (2022) laat zien dat het risico op een neurale-buisdefect bij vrouwen die foliumzuur slikken ruim tweederde lager is dan bij vrouwen die dat niet doen, een relatief risico van 0,31 (95%-betrouwbaarheidsinterval 0,17–0,58). Bij vrouwen die al eerder een kind met een neurale-buisdefect kregen, is het effect vrijwel hetzelfde (RR 0,34; 95%-BI 0,18–0,64).
Ook in Nederland is het verschil zichtbaar. In de jaren vóór de introductie van het foliumzuuradvies (rond 1993) kwamen neurale-buisdefecten voor bij ongeveer 1,3 op de 1.000 zwangerschappen. Door het structureel gebruik van foliumzuur en de invoering van prenatale screening is dat aantal gedaald naar ongeveer 0,5 tot 0,6 per 1.000. Dat betekent een halvering in dertig jaar tijd.
De World Health Organization (WHO) noemt foliumzuursuppletie dan ook één van de meest kosteneffectieve en levensreddende interventies in de prenatale zorg: budget vriendelijk, veilig en met een blijvend verschil voor de gezondheid van kinderen wereldwijd.
Bronnen
- World Health Organization. (2023). Periconceptional folate supplementation to prevent neural tube defects. WHO ELENA.
- De-Regil, L. M., Peña-Rosas, J. P., Fernández-Gaxiola, A. C., & Rayco-Solon, P. (2022). Effects and safety of periconceptional folate supplementation for preventing birth defects. Cochrane Database of Systematic Reviews, (2), CD007950.
- Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). (2024). Prenatale en neonatale screeningen: foliumzuuradvies.
- Voedingscentrum. (2023). NEVO online: Foliumzuur in voedingsmiddelen.
- Torchia, M. G., & Persaud, T. V. N. (2024). The Developing Human: Clinically Oriented Embryology (12e ed.). Elsevier. ISBN 978-0443116988.
- de Jonge, A., Verhoeven, C., Feijen-de Jong, E. I., van Dillen, J., & Bakker, P. (2025). Praktische Verloskunde (15e ed.). BSL Media & Learning. ISBN 978-9036831413.
